डॉ. श्रावण ह्या एका तरुणाने जेआरएफ, एसआरएफ आणि पीएचडी केल्यानंतर ११ वेळा सरकारी नोकरीच्या मुलाखती दिल्या, पण यश मिळाले नाही. राजस्थान मधील जयपूरच्या सुंदरपुरा गावातील रहिवासी असलेल्या डॉ. श्रावण यादव या तरुणाने निराश न होता काहीतरी नवीन करण्याचा निर्णय घेतला. आपल्या अभ्यासाचा फायदा घेत शेणापासून गांडुळ खत बनवून लाखो रुपये कमवण्याचा फॉर्म्युला विकसित केला. ऑर्गेनिक फार्मिंग मध्ये पीएचडी करण्यासाठी त्यांनी मल्टीनेशनल सीड कंपनी ची नोकरी सोडली आणि डॉ. श्रावण यादव यांनी ‘डॉ. ऑर्गेनिक वर्मीकम्पोस्ट फार्म ’ (Dr Organic Vermicompost Farm) या नावाने सेंद्रिय खतांचा (Vermicompost Business) व्यवसाय सुरु केला. डॉ. श्रावण यादव ला सेंद्रिय शेतीची एवढी आवड आहे की, मोठी पदवी मिळवूनही त्याने नोकरी करण्याऐवजी सेंद्रिय खतांची विक्री सुरू केली.
नोकरी सोडल्यानंतर त्यांनी उदयपूर महाराणा प्रताप विद्यापीठातून सेंद्रिय शेतीचा अभ्यास करण्याबरोबरच पीएचडी करण्यास सुरुवात केली. याच काळात त्यांचे वडील कर्करोगासारख्या गंभीर आजाराला बळी पडले. श्रावण म्हणतो, “माझे वडील शेतकरी आहेत, त्यांना कोणतीही वाईट सवय नव्हती. असे असूनही, त्याला कर्करोग झाल्याचे निदान झाले, त्यानंतर आम्हाला असे वाटले की हे सर्व रासायनिक अन्न खाल्ल्यामुळे झाले आहे. २०१६ मध्ये माझ्या वडिलांनीही रासायनिक शेती सोडून सेंद्रिय शेतीत सामील होण्याचा निर्णय घेतला.” आज श्रावणचे वडील सीता राम यादव सेंद्रिय शेतीसाठी प्रसिद्ध झाले आहेत. अलीकडेच त्यांना राजस्थानचे मुख्यमंत्री अशोक गेहलोत यांच्याकडून 'बेस्ट ऑरगॅनिक फार्मर' पुरस्कारही मिळाला आहे. सेंद्रिय शेती आणि सात्विक आहार यामुळे त्यांची तब्येत सुधारली आणि त्यामुळेच श्रावणात सेंद्रिय शेतीची ओढ आणखी वाढली.
शेतकरी कुटुंबातील असल्याने डॉ. श्रावण यादव यांना शेती करण्यात नेहमीच रस होता. त्यामुळे शेतीतील बारकावे जाणून घेण्यासाठी त्यांनी संबंधित विषयांचाही अभ्यास केला आहे. २०२० पासून, तो गांडूळ खताचा उत्तम व्यवसाय चालवत आहे आणि देशभरातील शेतकऱ्यांना खतांची विक्री करत आहे.
डॉ. श्रावण यादव नि २०२० मध्ये शेतात पक्का स्ट्रक्चर करून वर्मी कंपोस्ट युनिटचे काम सुरू केले. ४ लाख रुपयांच्या गुंतवणुकीतून आणि १५ बेडच्या वर्मी कंपोस्टपासून सुरुवात केली. हळूहळू काम पुढे गेलं. सुरुवातीला ९० क्विंटल कंपोस्ट खत तयार केले जाते. आता उत्पादन ३०० टनांपेक्षा जास्त झाले आहे. डॉ. श्रावण यादव सध्या महिन्याला सुमारे दोन लाख रुपये कमावत आहेत.
डॉ. श्रावण यादव यांनी सांगितले की, गांडुळांच्या शेकडो प्रजाती आहेत, त्यापैकी फक्त ईसेनिया फेटिडा Eisenia Fetida हेच गांडूळ खत तयार करण्यासाठी कामात येते. ईसेनिया फेटिडा Eisenia Fetida हेच गांडूळे फक्त 90% सेंद्रिय पदार्थ आणि शेण खातात, बाकीचे गांडुळे माती खातात आणि जमिनीत जातात. गांडुळाची ईसेनिया फेटिडा Eisenia Fetida ही प्रजाती जमिनीत जात नाही आणि शेण खाल्ल्यानंतर त्याचे कंपोस्ट खतात रूपांतर करते.
डॉ. श्रावण यादव यांनी २०२० मध्ये वर्मी कंपोस्ट युनिट बसवले तेव्हा गावकऱ्यांना कुटुंबाने खूप समजावून सांगितले आणि पीएचडी करूनही शेणात हात घालणार असे टोमणे हि मारले. गायीच्या शेणातून कोणी करोडपती झाला आहे का? नावात डॉक्टर आणि हातात शेणखत अशे गावातील लोक टोमणे मारत होते पण वर्षभरात लाखांहून अधिक कमाई केल्यावर टोमणे मारणाऱ्यांची तोंडे बंद झाली. अनेक टोमणे मारणारे लोक आता त्याला त्याचे मत विचारायला येतात. त्यांचा प्रयोग यशस्वी होताना पाहून सुंदरपुरा गावातील अनेक शेतकऱ्यांनी गांडूळ खत बनवण्यास सुरुवात केली.
डॉ. श्रवण यादव यांना मार्केटिंगची समस्या होती,पण ती सोडवण्यासाठी त्यांनी सोशल मीडियाचा वापर सुरू केला. गांडूळ खताची माहिती असलेले व्हिडिओ त्यांनी यूट्यूबवर टाकण्यास सुरुवात केली. त्यांचे डॉ. ऑरगॅनिक व्हर्मीकंपोस्ट नावाचे चॅनलही आहे, ते हजारो लोक बघतात. या वाहिनीनंतर त्यांचा गांडूळ खताचा व्यवसायही चांगलाच वाढू लागला. त्याचा धाकटा भाऊ सुरेशही त्याला मार्केटिंगच्या कामात साथ देतो.
श्रावण यादव यांना सेंद्रिय शेतीचे प्रत्येक तंत्र अवगत आहे. त्यांनी याच क्षेत्रात एमएससी आणि पीएचडी केली आहे. त्यांना प्रशिक्षणासाठी फोन येतात. प्रत्येक महिन्याच्या २५ तारखेला निवडक शेतकऱ्यांना बोलावून ते त्यांच्या शेतावर मोफत प्रशिक्षण देतात. शेतकऱ्यांना गांडूळ खत कसे बनवायचे हे शिकवले जाते. ते शेतकरी आणि कृषी विद्यापीठातील विद्यार्थ्यांना सेंद्रिय शेती तंत्राचे व्यावहारिक प्रशिक्षण देखील देतात. गांडूळ खत आणि सेंद्रिय शेतीबद्दल तुम्ही डॉ. श्रावण यादव यांच्या मोबाईल नंबर ७९७६९९६७७५ वर सल्ला घेऊ शकता.
डॉ. श्रावण यादव सांगतो की, आजपर्यंत देशभरातून २० हजार लोकांनी त्याच्याशी जोडून गांडूळ खताची युनिट्स बसवली आहेत. याशिवाय तो लिंबू आणि एप्पल बेर चीही लागवड करतो. केवळ गांडूळ खतातून (Vermicompost) त्यांना महिन्याला दोन लाखांचा नफा मिळत आहे.